“Wie alleen van zichzelf uitgaat, miskent iets” (Interview)

Een interview door Damiaan Messing.

Ons begin- en eindpunt de Stevenskerk wordt open gehouden door een groep van 80 toegewijde vrijwilligers die zo’n twee keer per maand bezoekers verwelkomen, vragen beantwoorden en groepen rondleiden. Onder hen is filosoof Toine Janssen (56) van de filosofische praktijk de Wijsmakerij:

“Wie inzoomt op zijn belangen, merkt altijd dat die onlosmakelijk verbonden zijn met andere mensen en de wereld. “

Van alle vrijwilligers in de Stevenskerk is Toine er een die opvalt. Ik vroeg me laatst af waarom. Natuurlijk, zijn glanzend kale hoofd is markant en gaat buiten geregeld getooid door een grote hoed. Maar zijn manier van bewegen en de stemmige kleuren van zijn kleding nemen alle nadrukkelijkheid weg. Hij lijkt afgestemd op zijn omgeving en mischien valt hij me daarom wel op. De manier waarop hij me aankijkt, zal ook mee spelen: grote, verwonderde ogen die me intens opnemen om daarna ver weg te kijken, waarna hij meestal iets zegt dat het hier en nu overstijgt.

Wat maakt dat je al vier jaar vrijwilliger bent bij de Stevenskerk?

“Mijn genegenheid voor de stad en deze kerk met haar geschiedenis is zo groot dat ik daar graag miin tijd aan weggeef. Het brengt allerlei mensen uit allerlei tijden en geloofsrichtingen bij elkaar. Dat ervaar ik het sterkst als ik een groep immigrantenkinderen rondleid. Kinderen van de schakelklas uit soms meer dan 40 landen die elkaar leren kennen in een nieuwe, gedeelde taal. Ik vertel hen hier: de religieuze twisten en oorlogen van jullie landen hadden wij ook.

Ik gids die kinderen naar reliëfstenen in de kerk waarvan de koppen zijn afgeslagen in de tijd van de Beeldenstorm. Of wandschilderingen die door protestanten zijn overgeschilderd toen ze het gebouw afpakten van de katholieken. Ik vertel dat diezelfde katholieken en protestanten nu elke zondag in de kerk samenkomen om de oecumenische dienst te vieren.”

Toine barst in lachen uit: “deze kerk is voor mij een ideale plek om te preken …” Hij is even stil. Serieuzer: “de kerk laat zien dat haat overwonnen kan worden. Neem onze kerktoren: door een bombardement verwoest in W.O.II, maar heropgericht en de trots van de stad. Het is die dubbele les van de geschiedenis dat dingen kapot gemaakt worden, maar ook weer opgebouwd.”

Je ziet regelmatig pelgrims binnenkomen en hebt zelf twee keer de route gelopen. Hoe kijk je tegen onze pelgrimsroute aan?

“De essentie van een ritueel is voor mij dat je iets ouds of bestaands verbindt met het heden en iets nieuws. De aandacht die je het ritueel geeft, is het nieuwe; de handelingen die je herhaalt, zijn het bestaande en oude. Die combinatie geeft een verdieping van je beleving en een verbondenheid met anderen.

Dat merk ik persoonlijk als ik pelgrims de kerk zie binnenlopen. Er gaat zelden een dienst voorbij zonder. Ik herken ze aan hun outfit of als ze een foto maken bij het beeld van het symbool. Dan knoop ik een praatje aan en kijk ik met nieuwe ogen naar de route die ik zelf ook heb gelopen.”

Toine: “De Stevenskerk biedt met haar rijke geschiedenis een oude bedding die opdroogt als ze niet van nieuw leven wordt voorzien. Dankzij nieuwe rituelen als de Walk of Wisdom gaat de inspiratie weer stromen. Die wederkerigheid is ook de reden dat ik juist in deze kerk mijn oudejaarscollege geef. Vanuit een zelf gekozen invalshoek probeer ik opvallende gebeurtenissen uit het voorbije jaar te plaatsen en lessen te trekken voor het volgend jaar. Mijn college krijgt door de kerk een lading mee die geen enkel ander gebouw in de stad kan geven.”

Wat Toine zegt, herken ik in onze maandelijkse pelgrimslauden. Dat is een nieuw ritueel waarbij we naar een bezinnende tekst luisteren en in stilte door de kerk lopen. Die handeling krijgt dankzij de oude kerk een diepte in de tijd. De combinatie van het nieuwe ritueel met het oude gebouw maakt je onderdeel van cultuurgeschiedenis die lééft in plaats van enkel getuige van een geschiedenis die door anderen al werd voltooid.

Je maakt op mij een happy en ontspannen indruk.

“Dat zijn woorden die ik vaak gebruik en waarmee ik me identificeer. Ik voel me vrij en onafhankelijk. Niet autonoom, maar ik heb wel eigen keuzes gemaakt. Ik leef sober en heb altijd veel gespaard. Toen ik een kleine erfenis kreeg, heb ik tot mijn 67e een financieel plan gemaakt en besloot ik een filosofische praktijk te beginnen. Ik leef misschien op bijstandsniveau, maar ervaar de weelde van een geestelijke vrijheid.

Het vergroten van vrijheid en onafhankelijkheid is impliciet ook het doel van mijn praktijk. Vrij en onafhankelijk betekent niet dat je vrij van verplichtingen bent, maar dat je je verplichtingen vrijwillig kiest of aanvaardt en dat je het leven zo inricht dat het voor jou de moeite waard wordt. Het is volgens mij niet nodig structureel in een situatie te blijven waar je niet achter staat of waar je mensen mee benadeelt. Je kunt erin terecht komen, maar je hoeft er niet in te blijven. Je kunt je leven omgooien.

Bij mij er is een element van boffen. Ik kom uit een stabiel gezin en had altijd leuke banen. Veel mensen hebben minder mazzel. Voor mij is die mazzel een bron om iets goeds toe te voegen. Ik wil niet alleen consumeren, maar vragen stellen om mensen vrijer, onafhankelijker en innerlijk rijker te laten worden.“

Dit jaar liep ik de Walk of Wisdom in tegenovergestelde richting en volgend jaar waarschijnlijk verspreid over de seizoenen. Mijn voornemen is om elk jaar met een andere invalshoek te lopen en zo een nieuw element aan mijn beleving toe te voegen.

Toine Janssen

Leidt het zoeken naar vrijheid en onafhankelijkheid tot wijsheid?

“Wijsheid is niet iets voltooids, je bereikt nooit een eindpunt. Dat is het verschil met waarheid. Wijsheid is praktisch en niet intellectueel. Het streven naar vrijheid en onafhankelijkheid stuurt de vragen die je aan het leven stelt. Daarvan word je nooit wijs, maar wel wijzer. Iedereen kan ernaar streven en iedereen kan erin groeien. Het gaat erom hoe je in een concrete situatie het beste je belangen kunt behartigen.

Let wel: wie alleen van zich zelf uitgaat, miskent iets. Wie inzoomt op zijn belangen, ontdekt altijd dat die onlosmakelijk verbonden zijn met andere mensen en de wereld. Ik geniet van dit stukje carrot cake omdat mijn belangen met die van – onder andere! – de bakker, het café en jou verbonden zijn. De cake en het genietende ik zijn maar een miniscuul onderdeel van de werkelijkheid. Om mijn belangen werkelijk te begrijpen, moet ik dus uitzoomen en kijken naar die van anderen.

Dat uitzoomen probeer ik in elke ontmoeting. Ieder ander laat me met nieuwe ogen naar de wereld kijken. Filosofie is daarbij een spiraal naar boven: kan ik wat ik hier zie, uitbreiden om het duidelijker te maken – zonder dat het abstract wordt. Lukt dat niet, dan stop ik.”

Meer over Toine Janssen: http:dewijsmakerij.nl. Het oudejaarscollege in de Stevenskerk is dit jaar op vrijdag 28 december van 20.30u tot 21.30u (deelname €5,- Aanmelden of meer informatie: link)