Joop Brouwer (links) bij zijn afscheid als bestuurslid van de Walk of Wisdom

“De Walk of Wisdom is niet alleen een persoonlijke pelgrimage, maar ook een gezamenlijke ontdekking van een betere wereld.” – Joop Brouwer, bij zijn afscheid als bestuurslid van stichting Walk of Wisdom. Door Damiaan Messing.

Joop (77) is gepensioneerd hoofd afdeling sport van de gemeente Venlo. Ik spreek hem als hij languit met de benen op de bank ligt. Hij is actief genoeg: fietsen, golfen, tennissen (“en afwassen”). Over een paar dagen vertrekt hij met partner Chrisje naar Azië voor een bezoek aan zijn dochter in Singapore en een reis door Vietnam.

Klinkt prachtig. Maar waarom is dat wijsheid?

Joop: “Er is grote behoefte aan een goede manier om met elkaars verschillen om te gaan. We hebben allemaal zo snel onze mening klaar en doen weinig moeite ons te verdiepen in andere inzichten. Dat is niet bevorderlijk voor die vreedzame wereld waar de Teilhard de Chardin het over had.”

Damiaan Messing

Maria Ludikhuize met een tros pelgrimsveters die ze voor de Walk of Wisdom heeft gemaakt

Maria Ludikhuize won ooit een startpakket voor de Walk of Wisdom en helpt nu zelf geregeld met het klaarmaken van de startpakketten. Na een paar zware ongelukken is haar werk als verpleegkundige onmogelijk geworden. Haar leven werd noodgedwongen ‘mystieker’. Het bleek een grote rijkdom. Een interview door Damiaan Messing.

Maria valt me al een tijd op door de warme ontspannenheid waarmee ze ‘nee’ kan zeggen tegen een klus. Haar ‘ja’ voelt gemakkelijk en vrij, met niet het geringste spoor van plicht of schuld. Zo zou ik ook graag willen geven. Niet vanuit een reflex die onvrij kan voelen, maar vanuit gemak en verbonden met hoe ik me op dat moment voel.

In haar kleine doorzonwoning in Nijmegen-Lent, aan de overkant van de Waal, valt mijn oog al gauw op verbeeldingen van de heilige Maria: Maria met de voet op een draak; Maria met een zwaard in de hand en voet op een slang. Een beeld van Maria bij het raam, op een huisaltaartje. Haar beroemde naamgenoot is kennelijk uitgegroeid tot een bron van inspiratie.

Maria Ludikhuize met eigen werk voor haar huisaltaar

Maria: “Maria staat voor mij voor Liefde die het wint van het kwaad. Door barmhartigheid en inzicht kan de pijn in je leven de aanzet zijn een sterker en beter mens te worden.” Als ik door vraag, vergelijkt ze het met inzicht in de giftige plant Digitalis. Het gif van die plant is in kleine porties juist versterkend voor het hart.

Het klinkt heel wijs, maar ik begrijp niet meteen wat ze bedoelt.

Maria. “In mijn jeugd was ik omringd door mensen die de weg kwijt waren. Ik zag mijn ouders avond aan avond ruzie maken. Door hun levensovertuiging paste het niet om uit elkaar te gaan. Ze gebruikten geen geweld, maar deden elkaar iedere dag pijn met kleine dingen. Gezien vanuit de ogen van kind, die een weg zoekt in het leven, verbaasde ik me erover hoe onverstandig deze grote mensen de dingen konden doen. Ik had geen referentie hoe het anders kon, maar ik voelde van binnenuit: dit klopt niet.

Pas achteraf begrijp ik dat er een heel krachtenveld speelde dat niet zichtbaar was. Het waren goede, maar gewonde mensen. Vreselijke gebeurtenissen uit de oorlog waren niet uitgesproken en legden een zware wissel op het gezin. Ik en de andere kinderen hebben er veel huiswerk aan gehad, maar we zijn er beter uitgekomen. We hebben ermee afgerekend dat je nergens over spreekt. Als er iets bijzonders is met iemand, omarmen we dat. En ieder van ons heeft geleerd om niet in ongelukkige huwelijken te blijven: we zijn allemaal gescheiden.”

Maria kijkt me even zwijgend aan als ik me hardop afvraag of dat wijsheid is: leren van ervaringen.

Maria: “Dat is me te rationeel. Ja, je kunt je gedrag oefenen. Maar wijsheid is ook dat er onmacht is en dat mensen juist nièt van hun ervaringen leren. Het is dus breder. Wijsheid is ook leren verdragen dat je mensen ziet klungelen of dat je zelf soms zit te klungen. Het heeft tijd nodig om van je ervaringen te leren.”

Dat vind ik een interessant onderscheid tussen verstandig en wijs. Verstandig: dit werkt niet en dus verander je het. Wijs: weten dat mensen – en misschien ook samenlevingen – tegen beter weten in onverstandige dingen doen simpelweg omdat zij door diep ingesleten patronen niet zomaar kunnen loslaten wat niet werkt.

werk van Maria Ludikhuize

Maria: “Het gaat erom dat je elkaar en je zelf de gelegenheid geeft om te oefenen, om voldoende ervaringen op te doen die maken dat je kunt veranderen.”

Het raakt me wat Maria zegt. Ik stel vaak grootse doelen, die zorgen voor gejaagdheid en last in mijn lijf. Hoewel ik de negatieve consequenties ervan bewust ervaar, lukt het niet zomaar om los te laten wat die pijn veroorzaakt. De oorzaken zijn complex en de oplossingen divers en veelzijdig. Het klinkt liefdevol en barmhartig om mezelf tijd te gunnen die complexe les te leren. Dat lijkt me een juiste omgang met pijn.

Maria verlegt het gesprek naar het leren van pijn in relaties. “Het mooiste is natuurlijk dat je samen op trekt, in een relatie of familie, dat je op een gelijksoortige tijd de dingen op een zelfde manier wilt. Dan voeg je iets samen. Maar je hebt ook vaak dat de een iets toevoegt en de ander er wat van afhaalt. Dan sta je samen in de min. Dat wil niet zeggen dat een relatie niet deugt. Je hebt niet altijd evenveel bij te dragen. De een heeft soms iets nodig waardoor de ander een stapje harder moet zetten en niet krijgt wat hij nodig heeft. De dingen zijn niet altijd in balans. Er is veel ongelijktijdigheid in de wereld.”

Mooi vind ik hoe Maria allereerst uitgaat van verbondenheid tussen mensen. Het vergt moed en geduld om te accepteren dat een relatie ‘in de min’ staat. De neiging is toch te concluderen: het klopt niet meer!

Maria: “We willen graag in de plus leven, maar je moet ook met elkaar in de min durven te staan vanuit het vertrouwen dat het ook weer goed komt. Je hebt allemaal kwetsbaarheden. Als die worden aangeraakt, is dat ook een kans om iets op te lossen, om van iets te genezen.”

Dorpel bij de voordeur van Maria in Lent

Waar ligt de grens?

Maria: “Bij een zekere onschuld. Als het begint met onschuld heeft het tijd nodig. Dan past toegeeflijkheid. Maar onschuld kan niet eindeloos duren. Ik denk nu aan twee mensen, maar het kan ook in een werksituatie of breder. Ik geloof dat we er als samenleving sterker van worden als je niet gelijk ergens op wordt afgerekend, maar er komt een moment dat je het zwaard moet hanteren en korte metten moet maken met een situatie of relatie.

Ik heb als verpleegkundige gewerkt en het verschonen van een wond doet pijn, maar is even nodig. Als je de dingen hebt bekeken en er niet uitkomt, zou ik bijvoorbeeld niet weten waarom je een contact niet zou kunnen beëindigen. Ik denk dat we ons zelf heel erg in de weg zitten om te denken dat alles eeuwig moet duren. Dingen gaan voorbij – ook tijdens het leven. En sommige mensen zijn gewoon vampiers, dat hoef je niet zomaar te accepteren.”

Even later laat ze me aan de muur een groot weefwerk zien.

Maria: “Ik vind het mooi om onze onderlinge contacten te zien als een weefwerk. Je trekt niet zomaar een draadje uit de stof. Dan krijg je een opening die heel erg opvalt. Je moet ermee uitkijken, want je verschuift iets in de stabiliteit.”

Haar eigen plaats in het weefsel is door een paar zware ongelukken behoorlijk overhoop gehaald.

Maria: “Dat ik nu misschien in de bijstand leef tot mijn pensioen was vroeger ondenkbaar voor mij. Door de ongelukken heb ik hersenschade opgelopen. Dan doet mijn hart weer raar, dan mijn nieren. Ander werk of zelfs een vrijwilligersbaan is onmogelijk. Ik moet ’s ochtends heel vroeg op, want het duurt lange tijd voordat de energie terug is en de pijn weg. Ik voel mij soms net een krokodil die drie uur in de zon moet liggen om op gang te komen. Ik heb een heel andere plek in de samenleving gekregen.”

Ik vraag haar hoe die plek eruit ziet.

Maria: “Ik werk nu ook, alleen anders. In mijn jaren zonder baan heb ik ongelooflijk veel kunnen betekenen voor mensen voor wie ik anders geen tijd had gehad. Ik heb met mensen meegeleefd en dingen voor ze gedaan. Ik hou van praktisch: gewoon even in een huishouden helpen of eten brengen. Kleren verzamelen voor een arm gezin. Rondmailen wie er nog wat heeft voor die of die. Er zijn ontzettend veel mensen in ongehoord trieste situaties. Ik heb voor een van mijn kleinkinderen gezorgd, omdat mijn dochter al jong een kindje had en er niet klaar voor was. Ik zorg voor een kind van vrienden in een bijzondere situatie, doe mantelzorg voor een vriend.”

Na een moeilijke, zoekende periode na de ongelukken ervaart Maria nu geluk.

Maria: “De grote rijkdom die is gekomen in de periodes dat ik niet veel kon of helemaal moest rusten, is dat mijn leven mystieker is geworden. Elke ochtend ga ik zitten op een stoel met een dagboekje, heel stil, gericht op mijn huisaltaar. Ik kijk niet naar Maria, maar zij kijkt naar mij en ziet hoe ik leef. Ik ervaar het als een gebed, een goddelijke sortering voor wat ik die dag te doen heb. Dit valt weg en dat komt bovendrijven… Het blijkt altijd te kloppen.”

Voortuin Maria

Ze vertelt hoe op de Grote Markt in Nijmegen eens vanuit de mensenmassa een man op haar kwam afgelopen. Een dikke man in een korte broek met een grote, strooien hoed op. Ze zag hem al van verre aan komen. Als vanzelfsprekend ging ze met deze onbekende man een kop koffie drinken. Hij had een heel verhaal dat hij aan iemand kwijt moest.

Maria vindt een grappige ervaring, die haar door die ‘goddelijke sortering’ is toegevallen. “Maria houdt van mij en heeft plezier met mij. Er gebeuren altijd dit soort leuke dingen.”

Zelf vind ik het een daad van medemenselijkheid, te verrichten ‘werk’ in de samenleving, dat je niet ziet als je in de mal zit van werk-sport-vrienden-ontspanning. Je week is zo voorbij en wat er buiten je kleine bubbel gebeurt, zie je niet. Tenzij je je daar zo voor open stelt als Maria.

Maria: “Ik geloof dat er heel veel goedheid verloren gaat omdat mensen in hun leven niet openstaan voor het onverwachte. Waar ik voor pleit is dat leven in de bijstand als gelijkwaardig wordt gezien. Ik had vroeger net zo’n vooroordeel: wat doen die mensen al die tijd?! Maar ik denk wel eens dat we beter het werk kunnen neerleggen dan het vrijwilligerswerk. Er is veel te doen. Heel veel!”

Borduurwerk Maria naar een ontwerp uit de Ariadne

Maria’s aandacht voor mensen komt voort uit een verlangen naar harmonie, om het weefsel van de samenleving iets recht te trekken nadat er door een gebeurtenis een draadje is los geraakt. Ik vind het een mooie, spirituele manier van kijken.

Maria: “Mijn eigen ordening is doorkruist. Nu is er iets werkzaam geworden in mij. Ik heb geen vanzelfsprekende energie, maar moet er op vertrouwen dat die me geschonken wordt. Als ik daarin blijf, komt wat me te doen staat. Ik heb moeten leren dat het werkt – hoe het werkt, en dat ik er gelukkig in kan zijn.”

Damiaan Messing

In de keuken van Maria

Voortuin Maria