“De ultieme waarheid is een liefdevolle”

Theo van Stiphout en Sytske Zwart, Intermedi-Art

Een interview met de uitgevers van ons getijdenboek Seizoenen van het Leven over de bezieling achter hun werk, hun getijdenboek en het bezinningsritueel eromheen (Zie, de zon! Een eigentijdse pelgrimslauden). Door Damiaan Messing.

Ik ben net binnen in hun gloednieuwe appartement naast een verzorgingshuis voor missionarissen. Over de gehele muur van het verzorgingshuis staat in sierlijke letters een bijbelcitaat over het genoegen van matiging. Hun eigen appartement baadt in het zonlicht, dat via grote ramen op zorgvuldig geplaatste, levendige kunstwerken schijnt.

Zoals vaker de laatste tijd deel ik mijn sombere monstering van het nieuws: de groeiende polarisatie en haat, de ontketende economische groei ten koste van de natuur. Theo en Sytske herkennen mijn zorgen en délen ze. Maar we besluiten de wereld terug te brengen tot de kleine levens die we leiden en wat we daarin kunnen doen. Voor Theo en Sytske is dat het toegankelijk maken van kunst.

Ellen Grote Beverborg
Ellen Grote Beverborg

Theo: “Het aardse is onvolkomen, vol met lijden en onrecht. Maar er is ook betovering. Die signalen krijg ik in de natuur, bij een mooie ontmoeting, muziek of kunst. Neem dat schilderij van Ellen Grote Beverborg: het roept tijdloosheid op. Het overstijgt al het geklets. Hier zie ik de grootsheid van het alles, maar ook de goedheid door zijn schoonheid.”

Goedheid? vraag ik Theo verbaasd, het lijkt me een nogal religieuze benadering van kunst. Theo kijkt me vriendelijk en zonder moeite met mijn woorden aan. Hij vertelt van zijn katholieke opvoeding en de kernzin die hij meekreeg van zijn moeder: “de uiteindelijke waarheid is een liefdevolle.” Net als velen verliet hij de kerk in de jaren ’80, maar hij heeft respect voor de verbindende rijkdom en troost van haar symbolen en rituelen. Hij bidt voor het slapen gaan:“ik weet niet precies wat ik doe, maar het voelt goed”.

Sytske: “Ik ben veel praktischer. Wat Theo God noemt, noem ik natuur. God heeft de extra lading van het voorbestemde, iets dat alles stuurt en bedacht heeft. Maar er is volgens mij nooit iets bedacht. Het gebeurt gewoon. ”

Funs Erens

Sytske: “Dit schilderij van Funs Erens is al druipend ontstaan: het ontstond. Er zit sturing in, maar ook toeval. Er is samenhang, maar niemand heeft het bedacht. Zo zie ik de zin van het leven: we zijn er gewoon en moeten er iets van maken.

Theo: “Voor mij is het andersom. Het toeval is er binnen de sturing. De maker van dat schilderij is al zijn hele leven op zoek naar evenwicht. Het resultaat is een schilderij van rust, waar ook voor de grilligheid een plek is. De tak staat voor mij voor het lot en de repeterende cirkels voor de invloed van de mens. In die combinatie ontstaat iets moois.”

De van oorsprong Friese Sytske heeft weinig met de kerk -“ik ben er niet mee opgevoed en het zit niet in mijn aard” – maar ging toch een keer met Theo mee naar de bedevaartsmis in Kevelaer (D).

Sytske: “De schoonheid in musea en schouwburgen is voor elites, er is een drempel. Maar in Kevelaer was die drempel er niet. Ik werd er getroffen door de aandacht: de mooie kleding, de verzorgde bloemen en taal, het prachtige koor. Ik vond het heel erg mooi en: het was gratis! Iedereen kon zo naar binnen.”

Theo: “In Kevelaer herkende ik de doelstellingen van onze kunst: alle rangen en standen komen bij elkaar, je wordt uitgedaagd om te reflecteren op onmacht en tegelijk is er ruimte voor schoonheid. “


Jan Tergot. Theo: “Bij deze Christus zijn alle sporen van lijden weggelaten. De gesel in de handen is een springtouw geworden. Jezus lijdt niet aan de wereld, hij speelt erop.”

Zelf organiseerden ze jarenlang de gratis toegankelijke Zomerexpositie in het monumentale hart van Nijmegen: de Stevenskerk. Iedereen die binnenkwam, moest iets zien dat aansprak. Theo had de kerk dan wel verlaten, hij kwam er via de kunst weer terug en probeerde Nijmegen ermee te verbinden.

Sytske, nuchter: “maar we zijn ook commercieel hoor: een brede doelgroep is meer verkopen.” Theo: “Ja, maar dat was niet het enige: het moest wel ‘kloppen.’ ” Kunstenaars met visie en vakmanschap die niet verkochten, maar hen wèl persoonlijk aanspraken, kwamen gewoon in de expositie. Hun werken hangen tegenwoordig bij Theo en Sytske in de huiskamer.

Nijmegenprent 2018: Diana Huijts.
Een jaarlijks terugkerende prent waarbij een kunstenaar de opdracht kreeg het ‘Nijmegen-gevoel’ te verbeelden.

Kuddedieren

Theo: “Er is één maar aan de kerkelijke context: de mens als kuddedier.” Geestdriftig vult Sytske aan: “Mensen, blijf alsjeblieft zelf nadenken!” Theo: “Dat is het gevaar van dit soort verbanden.” Sytske: “We weten niet hoe gemakkelijk we geconditioneerd worden en achter iets aanlopen.” Dat gebeurt niet alleen in de kerk.

Sytske: “Onze grootste moeite is dan ook met wéters, mensen die zonder twijfel zeggen: dit is goed. Dat is fout.” Kunst biedt een mogelijkheid tot reflectie en kan volgens Theo bijdragen tot tolerantie: mensen aanvaarden bij kunst meer dan bij woorden dat er een diversiteit aan invalshoeken is.

Theo: “Iedereen is op zoek naar wat wat je ‘de werkelijkheid’ zou kunnen noemen. Volgens de filosoof Derrida zijn de kleine verschillen die de werkelijkheid kenmerken echter zo groot dat de taal die niet kan vatten. We proberen elkaar te begrijpen, maar iedereen heeft bij dezelfde woorden andere beelden en gevoelens. Hoe abstracter de discussie is hoe ingewikkelder het wordt. Daarom heb je relativering nodig.

The Cloud, Gea Karhof
De ‘cloud’ – Gea Karhof, miniatuur uit het hedendaagse getijden- en pelgrimsboek Seizoenen van het Leven

Zie, de zon!

Het verbaast me niet dat Theo en Sytske enthousiast meewerken aan onze eigentijdse pelgrimslauden in de Stevenskerk: Zie de zon! (agenda). Ze doen het met zorg en Theo trekt speciaal hiervoor één keer per maand een pak aan uit de tijd van de Middeleeuwse Gebroeders van Limburg.

Theo: “De Nijmeegse Gebroeders van Limburg waren de eerste belangrijke Nederlandse kunstenaars die onder eigen naam kunst uitbrachten.” De broers voorzagen beroemde gebedenselecties uit die tijd van kleine kunstwerken (miniaturen), iets wat Theo en Sytske’s eigen kunstenaars deden in hun moderne adaptatie: Seizoenen van het Leven: een hedendaags getijden- en pelgrimsboek. Hun eigen boek bevat echter geen gebeden, maar een verscheidenheid aan ervaringen waar mensen persoonlijk een stukje wijzer van werden.

Iedere eerste zaterdag wordt een zo’n ervaring tijdens de pelgrimslauden voorgelezen. Deelnemers maken eerst in stilte een omgang door de intieme grandeur van de Stevenskerk (1273). Na het voorlezen staan ze voor de grote glas- en loodramen achter het koor om naar het opkomende licht te kijken – vandaar de titel: Zie, de zon! een eigentijdse pelgrimslauden. Aanwezige pelgrims worden vervolgens in stilte uitgeleid over de eerste 700 meter van de Walk of Wisdom.

Stevenspedel bij de pelgrimslauden
Zie, de zon! Een eigentijdse pelgrimslauden

Theo:”Een moment van bezinning op een uur van de dag dat het wonder zich opnieuw voltrekt: dat die zon toch maar weer terugkomt, die heel het leven mogelijk maakt.”

Leuk om nog te vermelden: Theo en Sytske steunen de Walk of Wisdom vanaf het begin. Ze schreven mee aan de routegids en financierden daarvan de eerste editie voor. In 2017 kregen we daarnaast de unieke uitgave van het getijdenboek met alle originele kunstwerken. Bij verkoop mogen we de geschatte waarde (2017: €15.000,-) na aftrek van kosten verdelen met stichting de Stevenskerk. Ze hopen dat we een koper vinden die het boek in de Stevenskerk laat staan.

Meer over Theo en Sytske: Intemedi-art Kunstzaken
Meer over Seizoenen van het Leven: een hedendaags getijden- en pelgrimsboek: link
Meer over Zie, de zon! Een eigentijdse pelgrimslauden:link