Homo sapiens – of homo stupido??

,

Deze week liep een groep pelgrims de Walk of Wisdom ter bezinning op hun verhouding tot de aarde. Ze hielden zich daarmee bezig met een van de grote vragen van deze tijd. Een reflectie door Damiaan Messing, pionier van de route.

Volgens velen leven we in het tijdperk van het “antropoceen”: de homo sapiens heerst over de aarde. Homo sapiens betekent “wijze mens”. Een nobele titel. Maar verdienen we die ook? Ik vind de mens slim en razend succesvol, maar wijs? We bevuilen ons eigen nest: de aarde, exploiteren op meedogenloze wijze andere soorten en moorden vele andere uit – over hoe we ons gedragen ten opzichte van de eigen soortgenoten zwijg ik maar even. Is dat de homo sapiens, wijze mens?

Er leven twee zielen in mijn borst. De een huivert voor de plastic soep, de smeltende ijskappen, de stuitende mondiale inkomensongelijkheid. De ander veert op bij het onnoembare leed dat we elkaar in de loop der eeuwen hebben bespaard dankzij medische vooruitgang en enorm gestegen welvaart. Ik ben groot geworden in een paradijselijk land waar de doorsnee zwerver met een uitkering meer te besteden heeft dan de gemiddelde Nederlander in 1950 (1). Terwijl menig tienjarige in de 19e eeuw werd afgebeuld in een fabriek, worden vandaag de dag voor dezelfde bengels knikkerpotjes ingemetseld in het straatmeubilair van sommige nieuwbouwwijken.

De mens die in zo’n korte tijd tot zoveel moois en subtiels in staat is, kan ook het eigen huishouden – de economie – zó inrichten dat het op aarde goed toeven is voor iedereen, terwijl er tegelijk ruimte is voor wat vrijwel ieder mens kalmeert: natuur. Bloemen en groene vergezichten, heuvels en dalen met eeuwenoude bomen, wuft fladderende vogels, een troep wilde zwijnen of een spichtige ree, verscholen tussen de varens…

Homo sapiens – me dunkt! Er moet nog heel wat gebeuren voor we die titel waardig zijn. Maar houd moed, verandering is op komst. Zelfs het liberale en politiek zo neutraal mogelijke NRC Handelsblad fulmineerde deze zomer in een hoofdcommentaar:

We weten het allemaal – maar willen we het ook weten? In de krant lezen we over smeltend Zuidpoolijs en over de onomkeerbare opwarming van de aarde, om vervolgens ons sukadelapje te verorberen, een geinig hebbedingetje te bestellen op alibaba.com en onze vakantie naar Thailand te plannen.

Deze cognitieve dissonantie kan ons niet redden van de conclusie dat de door wetenschappers verzamelde feiten betekenen dat we onze levensstijl zullen moeten veranderen […]

Maar we doen het niet?!

“Cognitieve dissonantie” is chique taal voor handelingen die ingaan tegen je eigen overtuigingen. Eerder dom dan wijs natuurlijk. Een wijs mens brengt handelen en overtuigingen met elkaar overeen. Volgens het NRC is dat minder dierlijke producten eten, minder vliegen en minder spullen kopen. Er is meer, maar wie de wetenschap van de klimaatverandering accepteert en zijn gedrag daarop niet aanpast, is goed beschouwd een homo stupido in plaats van homo sapiens. (2)

Laat ik niet gaan schelden – dat zou niet wijs zijn. Het leuke van de Walk of Wisdom vind ik dat je  eerst naar jezelf kijkt en pas van daaruit naar de wereld om je heen. In wat je raakt, ligt wat je waardeert en als je je waarden duidelijk hebt, kun je je handelingen daarop afstemmen.

Als ik voor mezelf spreek: “cognitieve dissonantie” volop. Ik ben overtuigd dat ik meditatie en inkeer waardeer, en matigheid van consumptie, maar geef me vaak over aan afspraakjes en werk, duchtig snoepend bovendien. Ik kan mijn overtuigingen bijstellen, maar ze zijn hardnekkig dus tot ik er naar leef, voel ik mij een beetje homo stupido.

Voor het overige ben ik een beste kerel. Ik word geraakt door een groep van tien pelgrims die vijf dagen gaat lopen om te denken over hun verhouding tot de aarde. Ik vind het mooi dat een van hen een jaar geen nieuwe spullen probeert te kopen, terwijl een ander experimenteert met een veganistische leefstijl en met katoenen zakjes naar de markt gaat om boodschappen te doen. Maf vond ik het laatste, maar ook interessant. En ja hoor, vandaag kocht ik voor het eerst vanuit overtuiging een pak soja-melk…

Laten we elkaar niet de maat nemen in hoeverre we wijs zijn of stom. Maar laten we ook niet wachten elkaar te inspireren onze levens zo in te richten dat ze passen in het tijdperk van het antropoceen. Een tijdperk waarin de wijze mens niet heerst over de aarde, maar haar beheert. Vanuit visie op de lange termijn en met groot respect voor de gloedvolle waaier aan soorten die het leven is en waaruit we zelf zijn voortgekomen.

Ieder van ons die tot dat inzicht komt en zijn of haar gedrag daarop afstemt, is één stapje naar het moment dat we de titel homo sapiens – wijze mens – waardig zijn.

Damiaan Messing
pionier Walk of Wisdom

(1) Rutger Bregman, Utopia for Realists, 2017, p.2.
(2) NRC Handelsblad hoofdcommentaar: “we moeten onze levens veranderen” – 26 juni 2018, link

Foto’s: Thomas Hontelez. Pelgrims op de Walk of Wisdom, zomer 2018.